Over accordeons

Gegevens

Gepubliceerd op dinsdag 15 mei 2012 11:09

Een accordeon is een muziekinstrument dat vanwege de manier van geluidvoortbrenging tot de “luchtinstrumenten” wordt gerekend. Het geluid wordt geproduceerd door trillingen van lucht. Qua speelwijze is het een toetsinstrument. In dit verband is er wel een onderscheid tussen toetsen zoals we die aan treffen op een piano en die op het knoppenklavier zoals we die zien op “knopaccordeons”. De werking van het instrument verschilt daardoor echter niet.

Het instrument wordt accordeon genoemd vanwege de constructie van het mechaniek van de linkerhand. Door een samenstel van stangen en knoppen wordt een drietal tonen tegelijk geproduceerd, een akkoord.

De werking berust op hetzelfde principe als de mondharmonica. Lucht wordt hier echter aangevoerd door een balg. In de kast zitten de tongen die het geluid voortbrengen. Wanneer een toets of knop wordt ingedrukt, stroomt lucht langs een of meer tongen, waarbij deze gaan trillen en het geluid ontstaat.

Het verschil tussen een accordeon en harmonica is dat de accordeon niet wisseltonig is maar dubbeltonig. Bij uittrekken van de balg klinkt dezelfde toon als bij het induwen. Weliswaar door verschillende tongen, maar die hebben dezelfde toonhoogte.

Er zijn accordeons in vele formaten. De grootte van het instrument wordt o.a. uitgedrukt in het aantal standaardbassen. De bekendste types zijn 32, 40, 48, 60, 72, 80, 96 en 120 bassen.

(enkele typen registers)

Een groep van een of meer tongen wordt een register genoemd. Door middel van knoppen boven de toetsen kan men tijdens het bespelen van register, en daarmee van klankkleur en/of toonhoogte, wisselen.

De eenvoudigste accordeons hebben voor iedere toon dus twee tongen (duwen en trekken aan de balg hebben ieder een tong nodig). De grootste accordeons worden uitgevoerd met 5 (dubbele) tongen per toon en men spreekt dan van een vijfkorige melodiekant. De meeste accordeons zijn driekorig en gebruiken dan twee 8-voet tongenblokken en een 4-voet tongenblok (octaaf hoger). De grootste hebben daarnaast nog een 16-voet (octaaf lager) en soms een derde 8-voet tongenblok.

De 16 voet klanken zijn de lage tonen, de 8 voet klinkt in het midden gebied, terwijl de 4 voet zorgt voor de hoge tonen. Door te schakelen met de registerknoppen zijn diverse combinaties mogelijk.

De aanduiding in “voetmaten” is afkomstig van het pijporgel. Een voet (engelse lengtemaat) is ongeveer 30 centimeter. Hoe langer de buis van het pijporgel des te lager te klank.

Ieder koor van een register wordt op de registerknoppen meestal door een aantal bolletjes voorgesteld. Het laagste bolletje staat voor het 16-voet koor, de middelste bolletjes voor 8-voet en het hoogste voor 4-voet.

Als er twee tongen van dezelfde toon een paar trillingen verschillend gestemd worden is er sprake van een 'zwevend' register. Dat is het geval wanneer op de registerknop bolletjes naast elkaar staan. Veel Franse musette-accordeons gebruiken zelfs registers met drie tongen per toon waarin zowel een onderzweving als een bovenzweving optreedt. Het zwevende geluid is heel herkenbaar door het verschil met een strakke toon. Per land en per merk kan de grootte van de zweving wat verschillen. Dit naar de voorkeur van de fabrikant. Overigens kan een vakkundige accordeonstemmer de amplitude (mate van zweving) aanpassen. Of een zwevend register al dan niet gebruikt wordt, wordt vooral bepaald door de muziek die op de accordeon gespeeld wordt.

Wat gevorderde spelers en/of spelend in orkestverband kiezen meestal voor een vierkorig instrument met 96 of 120 bassen. Met name in orkesten wordt – afhankelijk van het repertoire – de zwevende stemming wat minder gebruikt.

Ook de baskant van nagenoeg alle accordeons is meerkorig uitgevoerd. Registerschakelaars zorgen voor een keuzemogelijkheid in klankkleuren, zowel voor de grondbassen als de accoordbassen.

Cassotto

De grotere en duurdere accordeons kunnen met een cassotto (klankkamer) zijn uitgerust, waarbij de trillende lucht via een extra compartiment geleid wordt in plaats van direct de accordeon te verlaten. Hierdoor wordt de klank minder scherp en ontstaat er een warmere toon. Een cassotto wordt doorgaans aan de 8-voet en 16-voet registers gekoppeld.

Een recente ontwikkeling is de toepassing van een naar believen te sluiten of te openen van een dekplaat die zich dan bevindt onder de afdekkap boven het toetsenbord. Bij een gesloten systeem klinkt de accordeon wat warmer, maar ook iets zachter. Mooi te gebruiken voor solisten of kleine ensembles.

De layout van een accordeon

a - Balg

b - Klavier*

c - Discant (melodie-)registers

d - Basregisters

e - Basknoppen

* Sommige accordeons hebben knoppen in plaats van een klavier.